Μια άγνωστη σε διάρκεια και μέγεθος ύφεση είναι μπροστά μας και θα έχει την πολύ κακή ιδιότητα να είναι βίαια ανατρεπτική σε όλα τα επίπεδα. Επίκειται συντριβή για τα «ζωώδη ένστικτα» του Κευνς;
Γράφει ο Αθ. Χ. Παπανδρόπουλος
Διαβάζοντας το τελευταίο άρθρο του Μωχάμεντ Ελ Εριαν στο «Foreign Affairs» (ελληνική έκδοση), δεν μπόρεσα να συγκρατήσω τη σκέψη μου, που άρχισε να τρέχει στη δεκαετία του 1930, ήτοι 90 χρόνια πίσω.
Τότε που ο Τζων Μαίυναρντ Κέυνς (1883-1946), με τις θωριές του και το διαπεραστικό πνεύμα του, προετοίμαζε κατά τον μετέπειτα ερμηνευτή του Τζών Χικς, «τη χρυσή εποχή του Καπιταλισμού», η οποία κράτησε πάνω από 40 χρόνια.
Σήμερα, μετά την κρίση του 2008-2009 και το σημερινό κτύπημα του κορωνοϊού, η εποχή αυτή τελειώνει υπό δραματικές συνθήκες. Την ώρα που γράφονται οι γραμμές αυτές, περί τα τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη μας βρίσκονται σε καραντίνα και ο εγκλεισμός στα σπίτια τους δεν θα τελειώσει ούτε αύριο, ούτε μεθαύριο, ούτε ίσως σε ένα ακόμη μήνα.
Τεράστιες πόλεις - κράτη στην ουσία, όπως το Λονδίνο, το Παρίσι, η Νέα Υόρκη, το Λος Άντζελες και το Μιλάνο, είναι σχεδόν νεκρές και δεν θυμίζουν απολύτως τίποτε από το πιο πρόσφατο παρελθόν τους.
Παππούδες και γιαγιάδες απαγορεύεται να δουν και να χαϊδέψουν τα εγγόνια τους και ζευγάρια γονιών και άλλα καλόν είναι να μην φιλιούνται.
Η ατμόσφαιρα είναι βαριά και για όσους και όσες έκλεισαν τα 65 έτη ζωής, καθώς το φάσμα ενός απροσδόκητου και τραγικού τέλους, όσο και αν δεν το δείχνουν, αλλάζει τη σκέψη και τη ζωή τους. Η πανδημία της φονικής νόσου Covid-19, που κανείς δεν περίμενε, μέσα σε λίγες εβδομάδες, αλλάζει τα περισσότερα δεδομένα στον πλανήτη. Ο κόσμος θα μπει σε μια νέα εποχή, μετά την κρίση του κορωνοϊού, όπως αυτό συνέβη και μετά το 2008.
Κατά τον Μωχάμεντ Ελ Εριάν, Καθηγητή Πρακτικής και επικεφαλής οικονομικό σύμβουλο της Allianz για την παγκόσμια οικονομία, μετά την λαίλαπα Covid-19, θα ανοίξει ο δρόμος για ένα νέο «νέο κανονικό». Γράφει έτσι στην επιθεώρηση «Foreign Affairs»: «Η μεγάλη ύφεση που ακολούθησε την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 προκάλεσε ένα «νέο φυσιολογικό» μιας σταθερά χαμηλής ανάπτυξης, μιας τεχνητής χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και μιας επιδεινούμενης ανισότητας (ένα τρίδυμο που επηρέασε το εισόδημα, τον πλούτο και τις ευκαιρίες). Η μεσαία τάξη, οι μεσαίες επιχειρήσεις, ακόμη και το πολιτικό κέντρο, σακατεύτηκαν αργά στην διάρκεια της επόμενης δεκαετίας, τροφοδοτώντας τα πολιτικά κινήματα της οργής και του αντικατεστημένου. Το αποτέλεσμα ήταν μια σειρά συνεπειών που θα ήταν απίθανες αν όχι αδιανόητες πριν από τη Μεγάλη ύφεση:
Τα αρνητικά επιτόκια στην Ευρώπη και την Ιαπωνία, και μια στροφή από την υπεράσπιση του ελεύθερου εμπορίου στον σταθερό προστατευτισμό στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν μεταξύ των εκπλήξεων.
Το νέο σοκ από τον κορωνοϊό είναι επίσης πιθανό να μεταβάλει το παγκόσμιο οικονομικό πεδίο, με αποτέλεσμα ένα «νέο, νέο φυσιολογικό». Η απο-παγκοσμιοποίηση και η απο-περιφερειοποίηση θα επιταχυνθούν, επαναπροσδιορίζοντας τις παγκόσμιες αλυσίδες παραγωγής και κατανάλωσης. Η έμφαση που δίδεται από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα στις οικονομικά αποδοτικές και αποτελεσματικές παγκόσμιες γραμμές εφοδιασμού, θα δώσει χώρο στην υπερβολική αποστροφή για ρίσκο και την διαχείριση της ανθεκτικότητας.
Και τα οικονομικά εργαλεία, ιδιαίτερα εκείνα που σχετίζονται με το εμπόριο και τις επενδύσεις, θα απλοποιούνται συχνότερα, καθώς η εθνική ασφάλεια σχετίζεται με τις οικονομικές ανησυχίες. Το παγκόσμιο οικονομικό τοπίο θα δείχνει διαφορετικό όταν κατακάτσει η σκόνη από το νέο σοκ του κορωνοϊού. Αλλά με έγκαιρη συλλογική δράση, ο πόνος από την επερχόμενη ύφεση μπορεί να είναι περιορισμένος».
Πέρα όμως από όλα τα παραπάνω, είναι πολύ πιθανόν, στη νέα «νέα κανονικότητα» να καταλαγιάσουν από πλευράς συμπεριφοράς και τα περίφημα «ζωώδη ένστικτα» του Κέυνς. Όπως γράφουν στο βιβλίο τους «Ζωικά Πνεύματα» (Εκδόσεις Επίκεντρο) ο νομπελίστας οικονομολόγος Τζωρτζ Ακερλώφ και ο καθηγητής Οικονομικών Ρόμπερτ Σίλλερ, «Ο Κέϋνς πίστευε ότι η Μεγάλη Ύφεση του 1930 ήταν το αποτέλεσμα ανορθόδοξων συμπεριφορών.
Ο Keynes εκτιμούσε ότι το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας προέρχεται από ορθολογικά οικονομικά κίνητρα – αλλά και ότι μεγάλο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας κυβερνάται από «ζωώδη ένστικτα» (animal spirits). Οι άνθρωποι έχουν μη οικονομικά κίνητρα. Και επιδιώκοντας τα οικονομικά τους συμφέροντα δεν δρουν πάντοτε ορθολογικά. Κατά την άποψη του Keynes αυτά τα ζωικά πνεύματα αποτελούν την κύρια αιτία των παρατηρούμενων οικονομικών διακυμάνσεων. Αποτελούν επίσης την κύρια αιτία της ακούσιας ανεργίας.
Συμπληρωματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα «ζωώδη ένστικτα» είναι οι εκτροχιαστές του συστήματος της ελεύθερης οικονομίας, αυτό που σήμερα είθισται να αποκαλείται καπιταλισμός.
Εικάζεται όμως ότι μετά την υγειονομική κρίση, τα «ζωώδη ένστικτα» θα βρεθούν υπό καθεστώς συντριβής. Το ίδιο που ισχύει για έναν πότη και για μια περίοδο όπου αδυνατεί να θέσει υπό έλεγχο τις ποσότητες οινοπνεύματος που καταναλώνει. Η κατάρρευσή του εκ του γεγονότος αυτού μπορεί να τον βοηθήσει να συνέλθει στη συνέχεια. Αν βέβαια επιβιώσει.
Εν αναμονή...
